ΠΑΡΕΝΘΕΤΗ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑ

          Το δικαίωμα στην αναπαραγωγή είναι ένα δικαίωμα συνταγματικά κατοχυρωμένο και κατά την κρατούσα στην κοινωνία μας αντίληψη, αποτελεί μία ειδικότερη έκφανση του δικαιώματος της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας. Ωστόσο στις σύγχρονες αναπτυγμένες κοινωνίες, όλο και πιο συχνά ανακύπτει  πρόβλημα στη διαδικασία της αναπαραγωγής, οι γυναίκες δηλαδή είτε δεν μπορούν  να συλλάβουν, είτε μπορούν να συλλάβουν αλλά όχι να φέρουν σε πέρας την κύηση. 

Στα πλαίσια να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο αυτό και ενόψει του γεγονότος ότι η υιοθεσία δεν είναι πάντα αποδεκτή λύση λόγω κυρίως του χρονοβόρου της, η  χώρα μας καινοτόμησε με την ψήφιση του ν. 3089/2002,  ο οποίος,  εκτός από την κλασική μορφή τεχνητής γονιμοποίησης, δηλαδή την εξωσωματική, εισήγαγε και άλλες μορφές ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, όπως η μεταθανάτια (post mortem) γονιμοποίηση και η παρένθετη μητρότητα και του ν. 3305/2005, που καθόρισε τον τρόπο εφαρμογής των ανωτέρω μεθόδων.

Από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθ. 2, 3 και 9, 4, 13 του ν. 3305/2005 και 1458 ΑΚ συνάγεται ότι παρένθετη μητρότητα  καλείται η μέθοδος τεχνητής αναπαραγωγής, κατ’εφαρμογή της οποίας, μία γυναίκα κυοφορεί και γεννά (φέρουσα ή κυοφόρος), ύστερα από εξωσωματική γονιμοποίηση και μεταφορά γονιμοποιημένων ωαρίων  με χρήση ξένων προς την ίδια, για λογαριασμό μιας άλλης γυναίκας, η οποία επιθυμεί  να αποκτήσει παιδί, αλλά αδυνατεί να κυοφορήσει για ιατρικούς λόγους. Η ιατρική αναγκαιότητα κατά τα ανωτέρω,  είναι ένας σημαντικός περιορισμός στο δικαίωμα απόκτησης απογόνων, καθώς η τεχνητή γονιμοποίηση επιτρέπεται μόνο για να αντιμετωπίζεται η αδυναμία απόκτησης παιδιών με φυσικό τρόπο, δηλαδή η στειρότητα, ή για να αποφεύγεται η μετάδοση στο παιδί σοβαρής ασθένειας.   Η ιατρική υποβοήθηση δεν είναι επιτρεπτή όταν γίνεται για άλλους λόγους.  Τέτοια ιατρική αναγκαιότητα, έχει κριθεί από τη νομολογία ότι υπάρχει σε περιπτώσεις π.χ.  περιορισμένης λειτουργικότητας ή η απώλειας της μήτρας,  νεφρικής ανεπάρκειας, καρδιολογικών παθήσεων,  ορμονικών διαταραχών, διαρκούς και βαριάς μορφής λήψης φαρμακευτικής αγωγής και στις περιπτώσεις  αυξημένου κινδύνου αποβολής από προηγούμενες ανεπιτυχείς προσπάθειες απόκτησης τέκνου.

 Η μεταφορά των ξένων, γονιμοποιημένων ωαρίων στο σώμα της κυοφόρου, επιτρέπεται μόνο μετά από  δικαστική άδεια, η οποία παρέχεται πριν από τη μεταφορά τους και μετά από έλεγχο των κατωτέρω προυποθέσεων:

 Κατ’αρχήν, η γυναίκα  η οποία επιθυμεί αλλά αδυνατεί να κυοφορήσει, δεν πρέπει να έχει υπερβεί το 50στό έτος της ηλικίας της, γιατί αυτό θεωρείται το όριο  ηλικίας της φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής του υποβοηθούμενου προσώπου.  Επιπλέον, πρέπει να διενεργηθεί υποχρεωτικά ιατρική εξέταση για τους ιούς της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας, για ηπατίτδα Β και C και σύφιλη τόσο στη γυναίκα που πρόκειται να κυοφορήσει, όσο και σε αυτούς που επιθυμούν το τέκνο. Επίσης, η γυναίκα που πρόκειται να κυοφορήσει υποβάλλεται σε ενδελεχή ψυχολογική αξιολόγηση. Η συμφωνία μεταξύ των δύο γυναικών γίνεται γραπτώς και χωρίς οποιοδήποτε αντάλλαγμα ή αμοιβή. Δε συνιστά, κατά το νόμο, αντάλλαγμα, η καταβολή των δαπανών που απαιτούνται  για την επίτευξη της εγκυμοσύνης, την κυοφορία, τον τοκετό και τη λοχεία και η αποζημίωση για κάθε θετική ζημία της κυοφόρου εξαιτίας αποχής από την εργασία της και τις αμοιβές από εξαρτημένη εργασία, τις οποίες στερήθηκε λόγω απουσίας με σκοπό την επίτευξη της εγκυμοσύνης,  την κυοφορία, τον τοκετό και  τη λοχεία. Η έγγραφη συμφωνία συνάπτεται μεταξύ των προσώπων, που επιδιώκουν να αποκτήσουν τέκνο, της γυναίκας που θα κυοφορήσει και του συζύγου της, εάν είναι έγγαμη. Τέλος, η κατοικία τόσο της γυναίκας που επιθυμεί το παιδί όσο και της παρένθετης μητέρας,  θα πρέπει να βρίσκεται στην Ελλάδα.

Ευνόητη προϋπόθεση είναι, ότι τα ωάρια που θα γονιμοποιηθούν θα πρέπει να μην ανήκουν στην παρένθετη μητέρα. Με την προυπόθεση αυτή, υπάρχουν οι εξής δυνατότητες: Το γονιμοποιημένο ωάριο να προέρχεται 1) από γενετικό υλικό του άτεκνου ζευγαριού που επιθυμεί την απόκτηση παιδιού, 2) από σπέρμα του συζύγου ή συντρόφου της γυναίκας που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και ωάριο τρίτης γυναίκας, 3) από ωάριο της γυναίκας που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και σπέρμα τρίτου δότη, και 4) από γενετικό υλικό τρίτων προσώπων.

Σε ό,τι αφορά τη συγγένεια που δημιουργείται από την εφαρμογή της ανωτέρω μεθόδου ιατρικής υποβοήθησης της αναπαραγωγής, το άρθ. 1464 ΑΚ ρητά ορίζει, ότι  μητέρα του τέκνου που θα γεννηθεί τεκμαίρεται αυτή, η οποία επιθυμεί αλλά αδυνατεί να κυοφορήσει και όχι η κυοφόρος γυναίκα, συνδέοντας νομικά το τέκνο με τη μητέρα που το επιθυμεί. Τέλος, και η συγγένεια του τέκνου με τον πατέρα ιδρύεται στις περιπτώσεις αυτές ανάλογα, δεδομένου ότι το δικαίωμα του άνδρα να γίνει πατέρας προστατεύεται εξίσου με εκείνο της γυναίκας να γίνει μητέρα.

Σε ό,τι αφορά το δικαίωμα επικοινωνίας του τέκνου με την κυοφόρο, το νομοθετικό μας σύστημα δε δίνει απάντηση, ορθότερη όμως θεωρείται η αναλογική εφαρμογή των νομοθετικών διατάξεων περί προστασίας  του προσωπικού απορρήτου.

Όπως προκύπτει από τα ανωτέρω, ο νομοθέτης προσπάθησε να θέσει περιορισμούς για να εξασφαλίσει ότι και η μητρότητα ικανοποιείται αλλά και τα δικαιώματα του τέκνου προστατεύονται.

Παρ’όλα αυτά, πολλές είναι οι αντιρρήσεις απέναντι σ’αυτή τη ρύθμιση, οι οποίες δεν ακούγονται μόνο από τα στόματα των Ελλήνων νομικών. Αξίζει να σημειωθεί, ότι από τα 39 κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, 17 κράτη απαγορεύουν ρητά τη μέθοδο, 11 χώρες την απαγορεύουν υποστηρίζοντας την «αρχή του αδιαθέτου της προσωπικής κατάστασης», όπως π.χ. η Γαλλία, η Γερμανία, η Ισπανία, η Ιταλία, η Φιλανδία, ενώ η μειοψηφία των κρατών την επιτρέπουν, κάποιες προβλέποντας ακόμη και αμοιβή στην κυοφόρο, όπως η Ρωσία, η Ουκρανία και η Γεωργία.

Οσο κι αν αναλογιστεί κανείς τα θετικά της μεθόδου, που είναι η ελπίδα και η διέξοδος σε μία γυναίκα που αδυνατεί, αλλά θέλει όσο τίποτε άλλο να ακούσει την καρδιά του μωρού της και να το δει να μεγαλώνει, ωστόσο δεν μπορεί να   παραβλέψει τα προβλήματα που μπορεί να προκαλέσει η τεχνική αυτή: Με την έγκριση της χρήσης της μεθόδου, μπορεί να οδηγηθούμε σε εμπορευματοποίηση του ανθρωπίνου σώματος, ιδίως στις  περιπτώσεις,  όπου προσφέρονται παρένθετες μητέρες έναντι αμοιβής. Επίσης στην εμπορευματοποίηση του παιδιού, στο μέτρο που αυτό καθίσταται στοιχείο συναλλαγής. Επίσης, δεν πρέπει να παραβλέπεται ο συναισθηματικός δεσμός κυοφόρου-παιδιού, που γεννάται από την πρώτη στιγμή της σύλληψης. Γι’ αυτό παρατηρείται ότι ορισμένες γυναίκες, όσο πλησιάζει η ώρα του αποχωρισμού τους από το βρέφος, εκφράζουν δυσκολία να το αποχωριστούν.

Πριν λοιπόν καταλήξει ένα ζευγάρι στην επιλογή αυτής της μεθόδου, πρέπει να είναι απόλυτα ενημερωμένο και κατασταλαγμένο, να έχει αναλογιστεί την ευθύνη του απέναντι κυρίως στο παιδί, που είναι ο  «αδύναμος κρίκος» της υπόθεσης, καθώς και τις οικονομικές και ψυχολογικές επιπτώσεις σε όλους όσους συμμετέχουν στη διαδικασία.

ΖΑΧΑΡΟΥΛΑ ΓΚΡΙΕΛΑ

ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ ΠΑΡ’ΑΡΕΙΩ ΠΑΓΩ

newsotherwise